آن‌گونه که ژیل مورا نویسنده نامدار فرانسوی می‌گوید با تلاش‌های کسانی چون نائومی روزنبلوم(نویسنده‌ی کتاب تاریخ زنان عکاس ـ از پیدایش عکاسی تا سال ۱۹۲۰ میلادی) زنان عکاس در غرب جایگاه تاریخی خود را به دست آوردند. از سال‌های پایانی قرن نوزدهم و با ظهور چهره‌هایی چون جولیا مارگارت کامرون عکاس برجسته‌ی پرتره که زیبایی‌شناسی پیشرو و نامتعارفی در عکاسی داشت و البته فعالیت چند عکاس آماتور زن در انگلستان، آمریکا و فرانسه، عکاسی زنان وارد مرحله‌ی جدیدی شد. پس از آن حضور عکاسان زن را در تمامی جنبش‌ها و اتفاقات مهم تاریخ عکاسی جهان می‌توان به آشکار دید آن‌چنان که گرترود کازبیر عکاس شناخته شده‌ی پرتره در نیویورک یکی از اعضای مؤسس گروه عکاسی جدایی‌طلب شد و یا برنیس ابوت به عنوان یک عکاس اجتماعی برجسته به ثبت نیویورک پرداخت و یا زنانی مانند هانا هوش در جنبش دادائیسم حضوری فعال داشتند. عضویت مارگارت بورک‌وایت در مجله‌ی لایف به عنوان اولین عکاس زن و حضور عکاسانی مانند اینگه موراث در آژانس عکس مگنوم نقطه‌ی عطف دیگری در تاریخ فعالیت‌های عکاسان زن است. دایان آربس و در پی آن سیندی شرمن و باربارا کروگر نیز دیگر نام‌های برجسته‌ای بودند که به ارتقای هنر عکاسی و تاریخ عکاسی زنان یاری کردند و ادامه‌دهندگان مسیری بودند که به حضور هزاران عکاس زن در قرن بیست و یکم در جهان ختم شد. عزت ملک خانم اشرف‌السلطنه همسر اعتماد السلطنه از رجال عصر قاجار را باید اولین عکاس و روزنامه‌نگار زن تاریخ ایران دانست. او عکس‌هایی از دربار عهد ناصری و همچنین تصویر معروفی از ناصرالدین‌شاه قاجار را به ثبت رسانده است. پس از او خواهرانش عذرا و فاطمه نیز تصاویری از دربار تهیه کردند. هرچند عکاسی زنان در ایران قدمتی دیرپا دارد اما برای رسیدن به تشخص عکاسانه و ظهور چهره‌های نامی به زمان بیشتری نیاز بود. در سال‌های دهه‌ی ۱۳۴۰ خورشیدی و با حضور چهره‌های جدید و تحصیل‌کرده‌ی غرب در هنر مدرن ایران، دوران تثبیت عکاسی نیز به تبعیت از سایر هنرها آغاز گشت. هر چند فضای مردانه‌ای بر عکاسی آن سال‌ها حاکم بود اما حضور کسانی مانند سودابه قاسملو در دهه‌ی چهل و مریم زندی در دهه‌ی پنجاه عکاسی زنان ایران را دارای تشخص و پرنسیب منحصربفردی کرد. قاسملو در دهه‌ی چهل به عنوان عکاس خبری با مجله‌ی اطلاعات بانوان همکاری می‌کرد و صدها عکس خبری ارزشمند از آن سال‌ها را که واجد ویژگی‌های تاریخی فراوان هستند در آرشیو خود ثبت کرد. اما مریم زندی که در سال ۱۳۵۳ خورشیدی با نمایشگاه انفرادی در گالری قندریز کار خود را آغاز کرد یکی از تأثیرگذارترین عکاسان ایرانی در دهه‌های بعد شد که نقش برجسته‌ای در تثبیت هنر عکاسی معاصر ایران داشت. پس از بهمن ۱۳۵۷ با تأسیس دانشکده‌ی عکاسی در ایران روند ظهور چهره‌های عکاسی تسریع شد و نام‌هایی مانند شادی قدیریان، گوهردشتی و اسامی برجسته‌ی دیگری به تاریخ عکاسی ایران افزوده شدند. در سال‌های پس از انقلاب عکاسانی مانند شیرین نشاط و میترا تبریزیان نیز به عنوان عکاسان ایرانی ساکن خارج از کشور توجه علاقمندان و پژوهشگران عکاسی جهان را به خود جلب کردند و به تاریخ عکاسی ایران برگ‌های جدیدی افزودند. با این مقدمه و شرح مختصر، کانون عکس اصفهان در سومین فصل از دوره‌ی جدید خود در نظر دارد با نگاهی به کارنامه‌ی چند عکاس زن ایرانی به بازخوانی عکاسی معاصر ایران از منظر زنان عکاس بپردازد.
پژمان نظرزاده آبکنار