کاربرد عکس در آثار سینمایی
از گذشته دور و درست از زمانی که تصاویر متحرک برای خلق نخستین فیلم ها پا به عرصه گذاشتند، عکاسی و سینما دو مقوله بسیار بحث برانگیز بوده اند که می توانند با هم و یا بدون هم جذابیت داشته باشند.
اگر بخواهیم درباره ارتباط سینما و عکاسی صحبت کنیم به احتمال زیاد توجه شما به سمت موضوعاتی همچون شخص تصویر بردار و دوربین جلب میشود.
عکاسی در سینما تنها محدود به تولید تصاویر در ارتباط با پلان ها و یا حتی استفاده از آن در تولید محتوای گرافیکی برای پوستر یک اثر نیست.
همانطور که استفاده از موسیقی در بیان احساسات و روایت یک فیلم سینمایی رئال از اهمیت والایی بر خوردار است، می توان گفت به همان اندازه استفاده از نماد ها و عکس ها در بیان موضوعات مختلف یک اثر سینمایی و زیبایی شناسی آن از اهمیت ویژه ای بر خوردار است.
در تعریفی ساده می توان گفت زیبایی شناسی قابلیتی است برای درک بهتر هنر هایی چون نقاشی،موسیقی، سینما و …
یکی از موارد مهم در زمینه عکاسی استفاده و کاربرد عکس هایی با موضوعات مختلف و پرتره هایی معروف و قابل بررسی در طراحی صحنه و بیان نماد هایی در روایت کلی داستان است.
گاه میتوان برای بیان این موضوع یک عکس را به فیلمی کوتاه تشبیه کرد چرا که حضور واستفاده درست از آن میتواند روایت بخشی از یک داستان سینمایی را بر عهده بگیرد.
حضور عکس در طراحی صحنه به قدری اهمیت دارد که گاه میتوان از روی یک عکس حوادث و رویداد های یک اثر سینمایی را درک و یا پیش بینی کرد.
مهم ترین نکته در استفاده از عکس ها به عنوان نشانه و نماد در سینما شناخت و درک موضوعاتی است که یک عکس به تنهایی می تواند بیان کننده آن های در طول نمایش یک فیلم باشد.
این نکات میتواند ویژگی های شخصی کاراکتر های اثر و یا حتی موضوعاتی باشد که مخاطب با آن هار رو به رو خواهد شد.
در مثالی ساده می توان گفت استفاده از قاب عکسی با موضوع طبیعت در پس زمینه یک سکانس میتواند نشانه سرزندگی باشد یا حتی استفاده از پرتره هایی با موضوع هنرمندان و شخصیت های بزرگ هنری نیز میتواند بیانگر جو و عواطف هنری کاراکتر ها در آن سکانس باشد.
انتخاب و یا خلق یک عکس برای استفاده در آثار سینمایی و روایت بخشی از داستان توسط آن از حساسیت بالایی برخوردار است.
لازم به ذکر است که نمی توان همواره وجود یک اثر هنری در قاب سینما را به عنوان نمادی درست تلقی کرد چرا که استفاده پیش از حد و یا نادرست نماد های در یک اثر سینمایی میتواند نشان دهنده ضعف طراحی صحنه درآن اثر باشد.
به عنوان نمونه برای نشان دادن کاربرد صحیح عکس در سکانس هایی از یک فیلم می توان به فیلم های زیر اشاره کرد.
۱ـ جدایی (اصغر فرهادی) : استفاده درست از نماد ها در طراحی صحنه های این فیلم دلیل مناسبی برای دیده شدن این فیلم است. برای مثال در یکی از سکانس های ابتدایی این فیلم عکسی کوچک و قدیمی از نادر در کنار سیمین مشاهده میشود که بیانگر رابطه عاشقانه آن ها در گذشته است. رابطه ای که به مرور زمان با توجه به شرایط سیمین تغییر کرد است. حال به جای آنکه این عکس درون قاب عکسی زیبا بر روی دیوار باشد، فراموش شده و در کنار آیینه اتاق قرار گرفته است. عکسی که روزی نشان دهنده علاقه نادر و سیمین به یک دیگر بوده است حال رو به فراموش شدن است.
دربخشی دیگر از این فیلم میتوان به عکس های قدیمی توجه کرد که در قاب هایی مشخص و در اتاق پدر نادر قرار گرفته است. علی رغم فراموشی های پی در پی پدر نادر با توجه به بیماری آلزایمر، همچنان پایبندی و اهمیت خانواده و نیز خود او به خاطرات و گذشته خود دیده میشود.
۲ـ ملبورن (نیما جاویدی) : سارا و امیر علی یک زوج جوان هستند که برای ادامه تحصیل و زندگی بهتر قصد سفر به ملبورن استرالیا را دارند.
علی رغم فیلمنامه ضعیف این فیلم می توان طراحی صحنه این فیلم را از نکات مثبت آن دانست.
در ابتدایی ترین بخش های این فیلم و درست در زمانی که بیننده به داستان اصلی فیلم پی می برد، سارا برای گرفتن عکس های یادگاری در کنار قاب عکس های خانوادگی خود می ایستد. در این بخش به خوبی اهمیت سارا به گذشته، خانواده و علاقه اش به ماندن در شرایط فعلی دیده میشود.
۳ـ لئون حرفه (لوک بسون) : استفاده صحیح از قاب های عکس را در این فیلم همانند جدایی اصغر فرهادی می توان دید. در چندین سکانس زمانی که کاراکتر لئون به دیدار تونی در رستوران ایتالیایی او می رود عکس های بسیاری از گذشته و خانواده او بر روی دیوار های رستوران دیده میشود.
عکس های روی دیوار بیانگر اهمیت بسیار زیاد و علاقه تونی به گذشته خود است که با مرور زمان و صحبت های بین تونی و لئون مشخص می شود.
در سکانسی دیگر از این فیلم می توان به قاب عکس شکسته خانواده ماتیلدا توجه کرد قاب عکسی شکسته با تصویر کوچک از ماتیلدا که بر روی آن قرار گرفته است.
دراینجا کارگردان به خوبی حادثه رخ داده برای خانواده ماتیلدا و تنها شدن ماتیلدا در ادامه زندگی خود را به خوبی به مخاطب نشان داده است.
ستاره ای متولد شد به کارگردانی بردلی کوپر و برادرم خسرو به کارگردانی احسان بیگلری نیز نمونه های دیگر از فیلم هایی است که در آن ها استفاده صحیح از عکس در طراحی صحنه به چشم میخورد.
در مثال های بالا تنها به گوشه ای از اهمیت این عکس ها اشاره شد.
محل قرارگیری، رنگ قاب ها، تعداد تصاویر و چینش عکس هایی که در هر یک از این فیلم ها به کار گرفته شده، برای بیان بهتر مفهوم آن اثر سینمایی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
نماد های بسیاری در سینما وجود دارد که فیلمساز باتوجه به جهان اثر سینمایی خود به سراغ استفاده از آن ها می رود وعدم اطلاع مخاطب از آن ها گاه موجب ایجاد مشکل در فهم و درک صحیح یک اثر میشود و آگاهی از آن ها نه تنها میتواند موجب درک بهتر فیلم توسط مخاطب شود بلکه موجب آشنایی با مواردی میشود که تصمیم گیری درباره انتخاب یک اثر سینمایی خوب و قدرتمند را برای مخاطب آسان تر می سازد.
مهدی نیکخواه / کارگروه تحریریه کانون عکس اصفهان
